menu
de Geschiedenis van Wieringen - de Middeleeuwen
9: de verzonken stad Grebbe
Het Balgzand met uitzicht op de marinehaven Den Helder

Het wad (Balgzand) tussen Wieringen en Den Helder bij eb. In de verte is als klein stipje het marinedok van de haven van Den Helder te zien. Hier ergens moet de stad Grebbe gelegen hebben.

Al honderden jaren wordt in de kop van Noord-Holland verteld dat er in een duister verleden een stad was geweest die Grebbe heette. Deze stad zou gelegen zijn tussen het huidige Wieringen en Den Helder, ergens op het wad dus. In de 18e eeuw vertelden de vissers van Den Helder en Huisduinen dat in deze stad reuzen zouden hebben gewoond.
Ruim voor het jaar 1200 zou de stad al zijn overspoeld door het stijgende water. In die periode wordt Wieringen na een aantal dramatische stormvloeden, waarbij veel van het lager gelegen land verloren gaat, definitief een eiland. Een aantal eeuwen later beginnen de verhalen op gang te komen. Vissers halen soms grote stukken steen boven en in de moerasgebieden ten zuiden van Wieringen werden zelfs complete stenen sarcofagen (met inhoud!) gevonden.

De opgeviste stenen werden aan Amsterdammers verkocht, die er bij het bouwen van hun huizen achterkwamen dat het eigenlijk hele slechte kwaliteit was. De Amsterdamse burgemeester, diplomaat en wetenschapper Nicolaes Witsen (1640-1717) is verantwoordelijk voor een groot deel van de legendevorming. In een aantal brieven uit 1710 maakt hij melding van resten van muren van tufsteen in het water bij het Amsteldiep. De vissers zouden zelfs complete beeldhouwwerken naar boven hebben gehaald.
De Wieringers verkochten de opgeviste stenen voor het maken van cement aan Amsterdam, maar het gemaakte cement was niet goed. Volgens Witsen kwam dat doordat de stenen te lang onder water hadden gelegen en daardoor waren bedorven.

Achteraf gezien is het maar zeer de vraag of het hier om stenen ging. Voor de 13e eeuw werd alleen in de hele grote steden in steen gebouwd, en verharde wegen waren sinds de Romeinen ook niet meer modieus. Waarschijnlijker is het dat hetgeen men vond kalkverhardingen betrof die het restant waren van dijkaanleg met behulp van wier. Door de continue dijkdoorbraken waarna nieuwe dijken op een andere plaats moesten worden aangelegd kan de indruk van ringmuren om een stad ontstaan zijn.

Dat er in de middeleeuwen dorpen rondom Wieringen (ten noorden, ten westen in de Anna Paulowna Polder en de Wieringerwaard en ten zuiden in de Wieringermeer) verdwenen zijn is zeker. In het zuiden van de Wieringermeer zijn de resten gevonden van het middeleeuwse dorp Gonsende of Gawijzend, waarvan bekend is dat het omstreeks 1350 onder water verdwenen is.
Er zijn zonder twijfel meer dorpjes geweest en een daarvan, misschien zelfs het grootste, heette Grebbe. De meest genoemde mogelijke lokatie is op het Balgzand, ongeveer halverwege tussen Wieringen en Den Helder. Andere bronnen houden het op een plaats ten noorden van Vatrop op het Breehorn. Tot op de dag van vandaag worden middeleeuwse potscherven op dit deel van het wad gevonden.

Een andere veel gehoorde verklaring voor de stenen is dat zij deel zouden uitmaken van een oude weg, die dan weer zou aansluiten op de Koningsweg (zie Wieringen als onderdeel van het Frankisch rijk).

Een van de stenen sarcofagen die bij Wieringen gevonden zijn, tegenwoordig te zien bij het museum Jan Lont op Stroe


Nicolaes Witsen over Grebbe
In 1710 schreef Witsen over zijn onderzoekingen op het Balgzand:
"Omdat de duyvsteen, so ik meine, niet onder de Romeinen, maer in de seven- en agthonderste eeuw aan de benedenlanden bij de Rijn en ook hiet gebruikt wiert, so soude ik wel agten, dat dese ruderen van die eeuw soude sijn. Niet lang geleden is een zeeschip op dese gebouwen vast geweest... ick hebbe ordre gegeven dit werk af te peylen en hare omtrek mij te doen opgeven."

en in een latere brief van 29 september 1710:

"... in 't afgaen van de Harsenen, aen de noortkant tusschen de Balg en Miltswin [Meelzwin]. [...] de duyfsteen, daer deze gebouwen van gemaeckt zijn, omtrent zij so lang onder water hebben gelegen, sijn om tras of cement te maecken nu bedurven, dog voor desen zijn eenige kagen vol daervan tot Amsterdam verkoft door visschers van Wieringen, maer omdat men nu bevindt het tras of cement, daervan gemaeckt, niet goet is, so wert die gewraeckt en men brengt se niet meer."


Vikingen op Wieringen IV: een vikingnederzetting?      De Wieringer muntslag

© Pagowirense.nl 1997-2003
naar begin van pagina
Kixtart.nl ||| start / English | geschiedenis | legendes | oude foto's | dorpen | volkslied | links | zoeken